Wielki poprzednik - Muzeum Przemysłu i Rolnictwa

Budynek Muzeum Przemysłu i Rolnictwa przy ul. Krakowskie Przedmieście 66. Fotografia z "Pięćdziesięciolecie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie 1875-1925", Warszawa 1926
Pocztówka przedstawiająca widok na pałac i mauzoleum Bierbaumów, pocz. XX w. /źródło: Powiatowy Konserwator Zabytków w Poznaniu/.

Historia Muzeum szreniawskiego liczy sobie 50 lat, ale jego tradycja sięga o wiele wcześniej, do roku 1875. Wówczas to powstało na ziemiach polskich pierwsze muzeum zajmujące się, obok innych zagadnień, rolnictwem – Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Muzeum Przemysłu i Rolnictwa powstało 5 czerwca 1875 r. w Warszawie w okresie zaborów. Tak wspomina to wydarzenie Stanisław Leśniowski, który w latach 1924-1951 sprawował tam funkcję dyrektora:

Muzeum Przemysłu i Rolnictwa powstało w Warszawie w r. 1875, a więc w latach, gdy społeczeństwo polskie poza instytucjami religijnemi i charytatywnemi – dobroczynnemi, nie posiadało żadnych placówek zbiorowej pracy, a najświatlejsze umysły ówczesne odczuwały pilną potrzebę wytworzenia w stolicy kraju w Warszawie ośrodka mającego na celu podniesienia oświaty, polskiej nauki, polskiego przemysłu, rolnictwa i rzemiosł. /Streszczenie historji Muzeum Przemysłu i Rolnictwa od r. 1875 do r. 1951 tj. do likwidacji Muzeum P. i R. przez Stanisława Leśniowskiego na podstawie drukowanych sprawozdań i protokułów Muzeum P. i R. Rękopis ze zbiorów Archiwum Państwowego Miasta Stołecznego Warszawy, sygn. 146/9, k. 23-56/

Instytut Przemysłu Fermentacyjnego i Bakteriologii Rolnej przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Fotografia z "Pięćdziesięciolecie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie 1875-1925", Warszawa 1926
Instytut Przemysłu Fermentacyjnego i Bakteriologii Rolnej przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Fotografia z "Pięćdziesięciolecie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie 1875-1925", Warszawa 1926

Muzeum utworzono z inicjatywy księcia Jana Tadeusza Lubomirskiego, hrabiego Józefa Zamojskiego, Jakuba Natansona i Karola Dietricha oraz zgromadziło wybitne osobowości z dziedziny ekonomii, przemysłu i handlu.

Główną misją Muzeum Przemysłu i Rolnictwa stało się prowadzenie edukacji społeczeństwa polskiego oraz upowszechnianie nowości z dziedziny przemysłu i rolnictwa. Zadania te realizowano poprzez pracownie naukowe powstające przy instytucji, które umożliwiały młodym ludziom kształcenie w języku polskim. Od 1885 r. do wybuchu II wojny światowej Muzeum prowadziło ożywioną działalność gromadząc zbiory, zakładając pracownie naukowe, bibliotekę, organizując odczyty, wykłady, a także kursy zawodowe i korespondencyjne, inicjując powstawanie filmów oświatowych oraz prowadząc działalność wystawienniczą i pokazową. Jednak wystawy były najsłabszą stroną instytucji. Dopiero w 1905 r. dzięki inicjatywie ówczesnego dyrektora Józefa Leskiego udostępniono pierwszą stałą ekspozycję prezentującą obiekty z dziedziny archeologii, rolnictwa, mineralogii, etnografii. Ze względu na brak środków finansowych gromadzenie zbiorów było możliwe głównie dzięki ofiarności społeczeństwa. W 1924 r. na I Kongresie Nauk Rolniczych w Warszawie postulowano utworzenie „Specjalnego Muzeum Rolnictwa”, którego celem miało być „zobrazowanie rolnictwa krajowego”. Propagatorem tej idei był prof. Stefan Biedrzycki, który od 1924 r. zbierał obiekty związane z tematyką historii rozwoju techniki rolnej na ziemiach polskich.

Wielka Sala Odczytowa Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Fotografia z "Pięćdziesięciolecie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie 1875-1925", Warszawa 1926
Wielka Sala Odczytowa Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Fotografia z "Pięćdziesięciolecie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie 1875-1925", Warszawa 1926

Muzeum warszawskie starało się realizować swoją misję pomimo zawieruchy dziejowej. Nie zaprzestało swej działalności w okresie okupacji niemieckiej, prowadząc tajne kursy i wykłady z architektury, inżynierii i mechaniki. Po powrocie w 1945 r. do spalonej stolicy dyrektor Muzeum Stanisław Leśniowski starał się wznowić działalność instytucji. Brał aktywny udział w 1946 r. w XVII Zjeździe Delegatów Związku Muzeów w Polsce w Nieborowie, na którym rozmawiano o typach i sieciach muzeów w Polsce. Dyskutowano tam nie tylko o muzeach naukowych i artystycznych, ale również o techniczno-przemysłowych i rolniczych. Stwierdzono, że muzea rolnicze powinny prezentować tematykę poświęconą narzędziom pracy, produkcji rolnej i hodowlanej oraz gleboznawstwu, melioracji rolnej, a także organizacji życia i kultury wsi. Stanisław Leśniowski zabiegał o fundusze dla instytucji warszawskiej z myślą o wznowieniu działalności. Jednakże ówczesne władze polskie rozporządzeniem z dnia 2 marca 1951 r. zarządziły likwidację Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Dnia 17 kwietnia 1951 r. nastąpiło przejęcie majątku ruchomego i nieruchomego Muzeum na rzecz Skarbu Państwa (do dyspozycji Ministerstwa Rolnictwa). Pomimo sprzeciwu i odwołań składanych przez dyrekcję, instytucja przestała istnieć po 76 latach działalności.

Dyrektorzy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa:
1875-1887 Stanisław Przystański
1887-1893 Jerzy Aleksandrowicz
1893-1895 Lucjan Wrotnowski
1895-1897 obowiązki dyrektora sprawowała delegacja członków Komitetu Muzeum (Karol Bennie, Władysław Lepert, Stanisław Natanson)
1897-1921 Józef Leski
1921-1924 stanowisko nieobsadzone
1924-1951 Stanisław Leśniowski