Historia Muzeum
W drugiej połowie lat pięćdziesiątych odrodziła się idea utworzenia muzeum rolnictwa. W 1959 r. Ministerstwo Rolnictwa podjęło uchwałę o utworzeniu Muzeum Rolnictwa o zasięgu krajowym, którego głównym celem miała być dydaktyka. W 1960 r. prof. Witold Pruski (późniejszy przewodniczący Rady Naukowej Muzeum Rolnictwa w Szreniawie) sformułował założenia nowej instytucji. Uważał, że jej celem powinno być odtworzenie historycznego procesu kształtowania się rozwoju rolnictwa z naciskiem na analizę „przeobrażeń socjalnych wsi w ciągu wieków”. Debata przeniosła się na teren Wielkopolski, a jej wynikiem była ideologiczna koncepcja połączenia muzeum robotnika rolnego z muzeum rolnictwa oraz umiejscowienie placówki na terenie PGR Naramowice w Poznaniu. W 1963 r. stwierdzono jednak, że siedziba Muzeum znajdować się będzie w Szreniawie – miejscowości przylegającej do Wielkopolskiego Parku Narodowego i należącej do Kombinatu PGR w Konarzewie. Pierwszym dyrektorem został dr Władysław Rogala -pracownik Wojewódzkiego Zjednoczenia PGR. Na potrzeby Muzeum wyremontowano pałac (dawną siedzibę ziemiańską), uporządkowano teren parku dworskiego oraz wybudowano pierwszy pawilon wystawienniczy (obecny pawilon nr 13).
Zarządzeniem nr 100 z dnia 4 lipca 1964 r. Minister Rolnictwa działając w oparciu o art. 50 ust. 3 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. powołał Muzeum Rolnictwa w Szreniawie k. Poznania. Otwarcie Placówki nastąpiło 29 sierpnia 1964 r. Statut Muzeum został nadany przez Ministerstwo Rolnictwa w porozumieniu z Ministerstwem Kultury i Sztuki na mocy zarządzenia nr 171 z dnia 21 września 1964 r. Rok 1975, w którym świętowano 100. rocznicę utworzenia Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie, przyniósł kolejne zmiany. Zarządzeniem nr 85 Ministra Rolnictwa z dnia 2 kwietnia 1975 r. Muzeum otrzymało status muzeum narodowego. W połowie czerwca na emeryturę przeszedł dyrektor dr. Władysław Rogala. Z dniem 1 grudnia kierowanie placówką objął dr Henryk Nowacki. Stanowisko dyrektora piastował do przejścia na emeryturę w grudniu 2000 r. W 1982 roku utworzono Oddział Muzeum Środowiska Przyrodniczego i Łowiectwa w Uzarzewie, oraz Oddział Młynarstwa, Wodnych Budowli Przemysłu Wiejskiego i Rybactwa Śródlądowego w Jaraczu.
Obowiązującą po dzień dzisiejszy nazwę – Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie – instytucja otrzymała Zarządzeniem nr 20 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 4 marca 1986 r. Nadzór naczelny nad Muzeum sprawował Minister Kultury i Sztuki, a nadzór bezpośredni Minister Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Obszar zainteresowań Muzeum poszerzył się o następującą problematykę: „rozwój stosunków społeczno-politycznych i gospodarczych, dzieje organizacji społeczno-zawodowych i kulturalnych, historię nauki i oświaty rolniczej, rolnicze budownictwo gospodarcze i urządzenia komunalne wsi, historię społeczno-gospodarczą przemysłu rolno-spożywczego, dzieje wikliniarstwa i chmielarstwa (powołanie Oddziału Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu), dzieje rybactwa śródlądowego”.
Od 1986 r. w Muzeum zaczęła działać na zasadach samodzielnego działu merytorycznego Pracownia Ewidencji i Dokumentacji Zabytków Budownictwa Folwarcznego i Obiektów Przemysłu Rolno-Spożywczego. Ma ona za zadanie dokumentować i inwentaryzować na terenie całego kraju obiekty rezydencjonalne, gospodarcze, przemysłowe i mieszkalne (np. pałac, dwór, oficyna, spichlerz, stajnia, obora, gorzelnia, browar, stodoła) zaliczane do tzw. „architektury niedostrzeganej”, czyli pozostającej na uboczu w porównaniu z architekturą miejską.
Dnia 28 grudnia 1998 r. decyzją Ministra Kultury i Sztuki Muzeum w Szreniawie zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów.
1 stycznia 1999 r. Muzeum w Szreniawie stało się z mocy prawa samorządową instytucją kultury. Organizatorem dla naszej placówki stał się Samorząd Województwa Wielkopolskiego.15 maja 2001 r. stanowisko dyrektora objął w wyniku konkursu dr Jan Maćkowiak, który skierował swoje działania na interaktywne upowszechnianie zbiorów, poprawę infrastruktury muzealnej z uwzględnieniem widza niepełnosprawnego oraz przystosowanie dziewiętnastowiecznego folwarku do zadań muzealnych.Muzeum w Szreniawie działa obecnie na podstawie statutu, który został zatwierdzony Uchwałą nr XLIII/821/14 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 31 marca 2014 r. Określono w nim dwóch organizatorów Muzeum: Samorząd Województwa Wielkopolskiego oraz ministra właściwego do spraw Rolnictwa.
Muzeum stara się obecnie połączyć w swojej ofercie wartości edukacyjne i rekreacyjne. W tym celu podejmuje działania, które skupiają się na „ożywianiu” obiektów oraz osadzaniu ich w naturalnym kontekście. Zwiedzający dopiero wtedy w pełni zrozumie, czym jest dany obiekt, kiedy „przemówi on do niego” w konkretnym zastosowaniu. Temu służy interaktywność ekspozycji oraz pokazy muzealne, które pogłębiają niewątpliwie atrakcyjność przekazu. Pierwsze próby interaktywnego upowszechniania zbiorów poczyniono we wrześniu 2000 r. Na terenie podwórza folwarcznego w Szreniawie przeprowadzono interaktywne pokazy prezentujące techniki omłotów, czyszczenia i przemiału ziarna.
W Muzeum opracowano program popularyzacji zbiorów pt. „Interaktywne upowszechnianie i poznawanie zbiorów”, który otrzymał wyróżnienie w Ogólnopolskim Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku „Sybilla 2002”, a także główną nagrodę „Izabella 2002” przyznawaną przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego.. Wyznacznikiem sukcesu tego programu był wzrost frekwencji muzealnej o 19 tysięcy w porównaniu z rokiem poprzednim.Kontynuując założenia koncepcji „żywego muzeum” w placówce prowadzi się chów zwierząt ras zachowawczych oraz kładzie nacisk na uruchamianie zabytkowych maszyn rolniczych. Niewątpliwym osiągnięciem było przywrócenie w roku 2006 do pierwotnej sprawności technicznej lokomobili produkcji fabryki Hipolita Cegielskiego zbudowanej w roku 1919. Renowacja lokomobili uzyskała wyróżnienie w konkursie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na Wydarzenie Muzealne Roku „Sybilla 2006” w kategorii dokonania z zakresu konserwacji. Obecnie jest ona prezentowana „w ruchu” kilka razy do roku podczas festynów muzealnych. Na terenie dziewiętnastowiecznego folwarku prezentujemy wiele ras zwierząt gospodarskich, w tym: woły, koniki polskie, owce wrzosówki, kozy, świnie pstre złotnickie, drób i króliki. Inną inicjatywą dydaktyczną jest prowadzenie sadu starych odmian drzew owocowych, ogródka roślin zielarskich oraz poletek z roślinami tradycyjnymi.
W ostatnich latach przeprowadzono rewitalizację i adaptację do celów muzealnych zabytkowego założenia pałacowo-folwarcznego w Szreniawie oddając do dyspozycji zwiedzających nowe wystawy stałe. W latach 2008-2010 przeprowadzono rewaloryzację Pałacu w Szreniawie, a w latach 2009-2011 rewaloryzacja historycznego założenia parkowego. W ramach Wojewódzkiego Regionalnego Programu Operacyjnego (Priorytet VI, Działanie 6.2, Schemat I) zrealizowano projekt „Odtworzenie XIX-wiecznego układu zabudowy folwarcznej w Muzeum w Szreniawie odpowiedzią na potrzeby muzealno-edukacyjne społeczeństwa. Etap I”. Celem było przystosowanie zabudowań folwarcznych do prezentacji kolekcji muzealnych, prowadzenia działań o charakterze dydaktycznym oraz organizacji imprez edukacyjno-rekreacyjnych. Oddanie folwarku w znaczący sposób przyczyniło się do zwiększenia powierzchni wystawienniczej: z 5780 m2 w 2011 roku do 9777 m2 w roku 2013.
W celu wymiany doświadczeń i dobrych praktyk z dziedziny muzealnictwa rolniczego Muzeum jest członkiem organizacji krajowych i zagranicznych: Międzynarodowego Stowarzyszenia Muzeów Rolniczych AIMA oraz Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Rady Muzeów ICOM.
/Hanna Ignatowicz/