Muzeum powstało w maju 1985 roku, jako oddział Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie. Lokalizacja tej jedynej tego typu placówki muzealnej w Polsce ma związek ze specyfiką regionu, którego centralnym punktem jest Nowy Tomyśl, wynikającą z bogatych tradycji w zakresie uprawy wikliny i chmielu oraz produkcji wyrobów wiklinowych. Decydujący wpływ na powstanie i rozwój tychże tradycji miały naturalne warunki terenowe oraz procesy historyczne związane z napływem ludności w ramach osadnictwa olęderskiego. Podmokły, miejscami bagnisty charakter terenu sprawia, że wierzba w stanie dzikim rosła tutaj od zawsze. Osiedlający się w tym rejonie w 1 połowie XVIII wieku Olędrzy zaczęli uprawiać wierzbę, wykorzystując posiadaną w tym zakresie wiedzę i doświadczenie. Tak bogate zaplecze surowcowe stanowiło też znakomitą bazę dla rozwoju rzemiosła plecionkarskiego, które obok uprawy wikliny, funkcjonuje na tych terenach do dnia dzisiejszego. Podobnie, początki chmielarstwa w okolicach Nowego Tomyśla wiążą się z przybywającymi na te tereny kolonistami pochodzenia niemieckiego i czeskiego. W powstających polsko-czeskich i niemiecko-czeskich gminach olęderskich, położonych na południowy zachód od Nowego Tomyśla, wydawano przywileje zezwalające osadnikom na domowy wyrób piwa. Powstawały w związku z tym małe, przydomowe plantacje chmielu, uprawianego na własny użytek. W 1 połowie XIX wieku rozpoczęto racjonalną uprawę chmielu i uregulowany handel nim. Od 1849 roku organizowane były tutaj targi chmielarskie, na których ustalano aktualne ceny chmielu.

Bazę lokalową Muzeum stanowią dwa obiekty, które prezentują dawny charakter zachowanego w tym regionie budownictwa olęderskiego. Główna siedziba mieści się w dawnym budynku mieszkalnym osadnika olęderskiego, pochodzącym z końca XVIII wieku. Drugim obiektem jest stodoła z charakterystycznym tzw. tremplem – nadbudowanym poddaszem, wykorzystywanym do suszenia chmielu lub jako magazyn wikliny.

W Muzeum obejrzeć można wystawy odnoszące się do tematyki uprawy wikliny i chmielu, przetwórstwa tych surowców oraz rzemiosła plecionkarskiego. Prezentowane są, związane z tą tematyką narzędzia i maszyny oraz ogromne bogactwo wyrobów plecionkarskich, zarówno o charakterze użytkowym, jak i artystycznym. W otoczeniu budynków rozmieszczone są niepowtarzalne, artystyczne formy przestrzenne z wikliny, poza tym stanowiska ekspozycyjne dotyczące zagadnień zastosowania wierzby w innych poza plecionkarstwem dziedzinach życia człowieka (ochrona środowiska), maszyny i narzędzia do zbioru i przetwórstwa wikliny oraz ekspozycje botaniczne – odmian wierzby (salicarium) i chmielu (chmielnik).

Muzeum organizuje lekcje muzealne, warsztaty plecionkarskie, pokazy – wyplatania oraz z zakresu przetwórstwa wikliny: gotowania, korowania, produkcji taśmy wiklinowej, obróbki kija wiklinowego. Muzeum jest organizatorem Ogólnopolskich Plenerów Wikliniarskich (czerwiec) i Spotkań Młodych Plecionkarzy (wrzesień). Co roku, w ramach współorganizacji z władzami Nowego Tomyśla i Ogólnopolskim Stowarzyszeniem Plecionkarzy i Wikliniarzy, w drugiej połowie sierpnia, na terenie Muzeum odbywa się Ogólnopolski Konkurs Plecionkarski, jako jedna z atrakcji Jarmarku Chmielo-Wikliniarskiego, a co kilka lat goszczą tutaj plecionkarze z różnych zakątków kuli ziemskiej w ramach Światowego Festiwalu Wikliny i Plecionkarstwa.