Państwowe Gospodarstwa Rolne 1949-1992/ State Agricultural Farm 1949-1992 (17)
Nieczynne do odwołania
Wystawa przybliża tematykę działalności Państwowych Gospodarstw Rolnych z akcentem położonym na ich działalność w sferze społecznej i kulturalnej. Na planszach przedstawiono schematy organizacyjne sektora państwowego w rolnictwie, strukturę zajmowanych przez niego użytków rolnych, a także zagadnienia związane z sytuacją socjalno-bytową pracowników tych przedsiębiorstw. Reprodukowane fotografie przedstawiają pracę i życie codzienne pracowników PGR-ów, szkoły, przedszkola, świetlice i kluby, ośrodki zdrowia i przychodnie lekarskie, osiedla mieszkaniowe oraz wnętrza mieszkalne, place zabaw dla dzieci, boiska i zawody sportowe, ośrodki wczasowe i kolonijne.
Na wystawie zgromadzono szereg pamiątek pozostałych po państwowych gospodarstwach rolnych – tablice informacyjne, sztandary, proporce, puchary nagrodowe z imprez sportowych, medale, odznaki i odznaczenia nadawane PGR-om oraz albumy fotograficzne. Umieszczono też makiety szkoły podstawowej działającej przy PGR-ze, ośrodka wczasowego oraz pegeerowskiej obory.
Zgodnie z założeniami polityki rolnej państwa realizowanej w Polsce po roku 1945 sektor państwowy w rolnictwie miał obejmować tylko ok. 10% gruntów. Gospodarstwa państwowe miały być nowoczesnymi ośrodkami kultury rolnej. We własność państwową przekształcone zostały nie rozparcelowane folwarki w centralnej Polsce oraz większość poniemieckich majątków na Ziemiach Odzyskanych. Dla kierowania rolnictwem państwowym w styczniu 1946 r. utworzono Państwowe Nieruchomości Ziemskie.
W 1949 r. powołano jednolitą organizację pod nazwą Państwowe Gospodarstwa Rolne podległe odrębnemu ministerstwu. W roku 1950 PGR-y zajmowały ogólną powierzchnię 1 972 tys. ha użytków rolnych (9,6%). W okresie ponad 40 lat działalności obszar użytków rolnych będących ich własnością zwiększył się do ponad 3 656 tys. ha (17,8%). W 1990 r. w 1 666 przedsiębiorstwach zatrudnionych było blisko 400 tys. pracowników.
Obok gospodarstw rolno-hodowlanych, które stanowiły zdecydowaną większość PGR-ów, funkcjonowały również specjalistyczne gospodarstwa prowadzące hodowlę roślin i zwierząt, jak też rybackie i ogrodnicze. Ponadto powstały bazy maszynowe z zapleczem warsztatowym, zakłady przetwórstwa paszowego, magazyny oraz zakłady remontowo budowlane i inne.
Z biegiem lat rozwijała się także sfera pozaprodukcyjna Państwowych Gospodarstw Rolnych, przede wszystkim budownictwo mieszkaniowe – wybudowano przeszło 200 tys. nowych mieszkań, a stare budynki mieszkalne zostały zmodernizowane. Powstały zaplecza socjalne – stołówki pracownicze, świetlice i kluby, przedszkola i żłobki, a także przychodnie lekarskie. Prowadzona była działalność kulturalno-oświatowa, działały zespoły muzyczne, taneczne i śpiewacze, organizowano różne warsztaty artystyczne oraz kursy. Prężnie rozwijała się działalność sportowa – budowano boiska i hale sportowe, powstawały kluby sportowe, organizowano spartakiady.
PGR-y organizowały wczasy dla swoich pracowników i ich rodzin we własnych ośrodkach wypoczynkowych. Urządzano też kolonie letnie i obozy sportowe. Koszty organizacji tych form wypoczynku pokrywały przedsiębiorstwa z własnego funduszu socjalnego.
Państwowe Gospodarstwa Rolne zostały zlikwidowane w 1991 r. Ich majątek przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencja Nieruchomości Rolnych). Miejsce PGR-ów zajęły gospodarstwa prywatne, spółki pracownicze i spółki Skarbu Państwa.
/Wojciech Mielewczyk/